ЧАРО ЗАБОНИ ТОҶИКӢ ДАР ФАЗОИ РАҚАМӢ ҶОЙГОҲИ МУНОСИБ НАДОРАД?

Рушди забони тоҷикӣ дар фазои рақамӣ яке аз масъалаҳои муҳим аст, ки кӯшиши дастаҷамъонаи давлат, мутахассисони IT, рӯзноманигорон, фаъолон ва корбарони одиро талаб мекунад. Зеро дар ин роҳ мушкилоти ҷиддие вуҷуд доранд, ки монеи ворид шудани забони тоҷикӣ ба платформаҳои ҷаҳонӣ, ба монанди YouTube ва Instagram, мешаванд.

Масалан, сурудҳои сарояндагони тоҷик аксар вақт бо субтитри арабӣ ё дигар забонҳо нашр мешаванд ва ё субтитр надоранд. Ин боиси он мегардад, ки шунавандагони ғайритоҷикзабон наметавонанд мазмуни онҳоро пурра дарк кунанд. Ҳамчунин, агар дар Instagram дар зери хабаре бо забони тоҷикӣ шарҳе гузошта шавад, тарҷумаи автоматии он барои корбарони дигар миллатҳо вуҷуд надорад, ки ин монеаи бузург дар паҳн кардани ахбор ва муошират мегардад.

Дар ин мақола мушкилоти асосие, ки бо субтитрҳои худкори тоҷикӣ ва тарҷумаи шарҳҳо вобастаанд, инчунин, роҳҳои ҳалли онҳоро баррасӣ хоҳем кард.

ДИҚҚАТИ НОКОФИИ ШИРКАТҲОИ БУЗУРГИ IT

Ширкатҳои бузурги технологӣ, ба монанди Google ва Meta, забонҳоро дар асоси манфиати иқтисодӣ ба маҳсулоти худ ворид мекунанд. Шарти асосии илова кардани забони нав ба системаҳои онҳо талаботи баланди корбарон ва мавҷудияти миқдори зиёди маълумот барои омӯзиши зеҳни сунъӣ мебошад.

Забони тоҷикӣ ба рӯйхати забонҳои афзалиятнок дохил намешавад, зеро шумораи истифодабарандагони фаъоли он дар муқоиса ба забонҳои сернуфус кам аст (тақрибан 10 миллион нафар); ташкилотҳои байналмилалӣ бошанд дар ин самт бо ширкатҳои IT ҳамкории фаъол намекунанд.

Агар талабот ва дархостҳои расмӣ зиёд карда нашаванд, ширкатҳои бузурги IT ниёз ба ворид кардани забони тоҷикиро намебинанд.

НОРАСОИИ МАЪЛУМОТИ ЗАБОНШИНОСӢ БАРОИ ОМӮЗИШИ ЗЕҲНИ СУНЪӢ

Алгоритмҳои тарҷума ва субтитрҳои автоматӣ бо истифода аз моделҳои зеҳни сунъӣ кор мекунанд, ки барои омӯзишашон миқдори зиёди маълумот лозим аст. Барои он ки тарҷумаи автоматии тоҷикӣ хуб кор кунад, бояд миллионҳо ҷумлаи тоҷикӣ рамзгузорӣ шаванд, матнҳои муқоисавии тоҷикӣ – англисӣ ва тоҷикӣ – русӣ мавҷуд бошанд.

Айни ҳол чунин маълумот хеле кам аст, зеро аксари матолиби илмӣ, ахборотӣ ва платформаҳои рақамӣ дар Тоҷикистон бо забони русӣ фаъолият мекунанд.

МУШКИЛОТИ ЗАБОНШИНОСӢ

Забони тоҷикӣ хусусиятҳое дорад, ки омӯзиши онро барои зеҳни сунъӣ мушкил мегардонад:

– Ташаккули калимаҳо: тағйири калимаҳо вобаста ба қоидаҳои забон тарҷумаро мушкил мекунад.

– Фарқиятҳои лаҳҷавӣ: тоҷикон дар ҳар минтақа бо лаҳҷаҳои гуногун гап мезананд, ки интихоб кардани услуби ягонаи тарҷумаи автоматиро мушкил мегардонад.

Барои ҳалли ин мушкилот забоншиносон ва мутахассисони IT бояд ҳамкории фаъол дошта бошанд.

ДАСТГИРИИ ДАВЛАТӢ ВА САРМОЯГУЗОРӢ

Давлат метавонад дар ин раванд нақши муҳим бозад. Барои ин лозим аст, ки барномаҳои давлатӣ ҷиҳати таҳқиқоти зеҳни сунъӣ ва тарҷумаи автоматӣ амалӣ шаванд, ҳаҷми сармоягузориҳо ба стартапҳои IT, ки бо забони тоҷикӣ кор мекунанд, афзояд, барномаҳои миллӣ барои рақамисозии забони тоҷикӣ таҳия шаванд.

ФАЪОЛИЯТИ ПАСТИ КОРБАРОН

Яке аз мушкилоти асосӣ ин аст, ки худи корбарони тоҷикзабон дар интернет фаъол нестанд. Бисёриҳо дар шарҳҳо, блогҳо ва навиштаҳои худ забонҳои русӣ ё англисиро истифода мебаранд.

Барои беҳтар кардани вазъ корбарон бояд бештар ба забони тоҷикӣ нависанд ва нашр кунанд; видеои YouTube бо субтитрҳои тоҷикӣ боргузорӣ шавад; ба Google ва Meta дархостҳои зиёд фиристода шаванд, то ки забони тоҷикӣ расман ворид гардад.

КОФӢ НАБУДАНИ МУТАХАССИСОНИ NLP (КОРКАРДИ ЗАБОНИ ТАБИӢ)

Барои он ки забони тоҷикӣ ба системаҳои зеҳни сунъӣ ворид гардад, мутахассисони соҳаи коркарди забони табиӣ (NLP) лозиманд. Аммо дар Тоҷикистон шумораи чунин мутахассисон хеле кам аст.

Барои рушди соҳа бояд:

– дар донишгоҳҳо барномаҳои таълимӣ оид ба зеҳни сунъӣ ва омӯзиши мошинӣ роҳандозӣ шаванд;

– ба омӯзиши IT ва лингвистика сармоягузорӣ карда шавад.

– ҳамкорӣ бо ташкилотҳои байналмилалии забоншиносӣ ва технологӣ зиёд гардад.

ХУЛОСА

Набудани субтитрҳои тоҷикӣ дар YouTube ва тарҷумаи шарҳҳо дар Instagram натиҷаи омилҳои гуногун аст. Аммо ҳалли ин мушкилот имконпазир мебошад. Агар давлат, мутахассисони IT, рӯзноманигорон ва корбарони одӣ дар ҳамдастӣ амал кунанд, забони тоҷикӣ метавонад мавқеи худро дар ҷаҳони рақамӣ пайдо намояд. Танҳо тавассути саъю кӯшиши муштарак забони модарии мо метавонад ба сатҳи байналмилалӣ баромада, ба технологияи муосир мутобиқ гардад.

Дилноз ҲУКМАТУЛЛОЕВА,

“Ҷумҳурият”