ТАШАККУЛИ ИҚТИСОДИ РАҚАМӢ ВА ИННОВАТСИЯ – ОМИЛИ МУҲИМИ РУШДИ ИҚТИСОДИЁТ

Яке аз унсурҳои асосии бунёди ҷомеаи муосир ва самаранокии фаъолият дар мамлакатҳои мутараққӣ низоми “иқтисоди рақамӣ” ба ҳисоб рафта, он имкон медиҳад, ки идоракунӣ ва иҷрои амалиётҳо сари вақт ва сифатнок иҷро гардад, зеро рушди устувори иқтисодӣ ва баланд бардоштани рақобатпазирии кишвар аз ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ ва гузаштан ба модели инноватсионӣ бевосита вобаста буда, имконияти самаранокиро афзун месозад.

Бо назардошти ин, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 28-уми декабри соли 2024 зимни ироаи Паём ба Маҷлиси Олӣ зикр намуданд: «Ҷиҳати вусъат бахшидан ба равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт пешниҳод менамоям, ки солҳои 2025 – 2030 Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия эълон карда шаванд». Албатта, дар шароити имрӯз бе рушди иқтисодиёти рақамӣ ва инноватсия болоравии нишондиҳандаҳои иқтисодиёти миллӣ ғайриимкон буда, низоми мазкур ба тараққии соҳаҳои гуногун таъсиргузор мебошад.

Албатта, рушди инноватсионии ҳар кишвар аз ташаккули системаи миллии инноватсионӣ, ки таъмин намудани фаъолияти инноватсияро дар миқёси давлат талаб мекунад, вобаста аст. Рушди иқтидори кадрии соҳаи илмию техникӣ, баҳодиҳии фаъолнокии инноватсионии корхонаҳо, таъминоти молиявии фаъолияти инноватсионии кишварро пешбинӣ мекунад. Ҳамзамон, ташаккули иқтисодиёти рақамӣ ва инноватсия дар Тоҷикистон ба рушди соҳаҳои муҳими иқтисодӣ такони ҷиддӣ мебахшад, аз ҷумла ба:

1. Баланд бардоштани ҳосилнокии меҳнат ва самаранокии соҳаҳо. Рақамикунонӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои инноватсионӣ ба беҳтар шудани равандҳои истеҳсолӣ мусоидат мекунад. Истифодаи автоматика, робототехника, зеҳни сунъӣ ва тиҷорати электронӣ метавонанд ҳосилнокии меҳнатро хеле баланд бардоранд, арзиши аслиро кам ва сифати маҳсулотро беҳтар созанд. Ин раванд, махсусан, дар саноат ва соҳаи кишоварзӣ, ки дар он ҷо навоварӣ раванди истеҳсолот ва идоракунии захираҳоро беҳтар карда метавонад, муҳим аст.

2. Рушди соҳаи саноат ва бозорҳои нав. Рақамикунонӣ ба рушди бахшҳои нави иқтисодӣ, аз қабили киберамният, тиҷорати электронӣ, маълумоти бештар ва зеҳни сунъӣ мусоидат мекунад. Ин соҳаҳо на танҳо ҷойҳои нави кор муҳайё месозанд, балки ба бахшҳои анъанавӣ мутобиқ шуда, ба тағйироти мусбат мусоидат месозанд, рушди иқтисодӣ ва рақобатпазириро ҳавасманд мегардонанд.

3. Беҳтар намудани дастрасӣ ба бозор ва ҷаҳонишавӣ. Бо ёрии технологияҳои рақамӣ, аз қабили интернет, замимаҳои мобилӣ ва платформаҳои тиҷорати электронӣ ширкатҳо ва соҳибкорон метавонанд ба бозорҳои байналмилалӣ ворид шуда, дар миқёси ҷаҳонӣ молу хизматрасонӣ пешниҳод созанд. Ин дастрасӣ ба истеъмолкунандагонро беҳтар мекунад, мубодилаи иттилоотро суръат мебахшад ва ба тавсеаи зудтари тиҷорат мусоидат менамояд.

4. Муҳайё намудани шароит барои фаъолияти инноватсионӣ. Рақамикунонӣ дастрасии васеъ ба захираҳои иттилоотӣ, таълимӣ ва тадқиқотиро фароҳам оварда, ба таъсиси корхонаҳои нав ва рушди соҳибкории инноватсионӣ замина мегузорад. Илова бар ин, бо рушди технология, стартапҳо метавонанд миқёси зудамалро афзоиш диҳанд ва сармоягузорӣ, аз ҷумла сармояи венчуриро ҷалб намоянд.

5. Иқтисоди рақамӣ ва вусъат бахшидан ба идоракунии давлатӣ. Ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ дар идоракунии давлатӣ низ як ҷанбаи муҳим аст. Хидматҳои электронӣ, феҳристҳои рақамӣ, шаҳрҳои интеллектуалӣ ва системаҳои идоракунии маълумотҳо имкон медиҳанд, ки сифати хизматрасониҳои давлатӣ беҳтар гардад, дастрасӣ ва шаффофияти онҳо афзояд. Он, ҳамчунин, метавонад фасодро коҳиш ва эътимодро ба ниҳодҳои давлатӣ афзоиш диҳад.

6. Рушди устувори экологӣ. Рақамикунонӣ ба мо имкон медиҳад, ки истифодаи захираҳоро муътадил намуда, самаранокии энергетикиро афзоиш ва таъсири манфиро ба муҳити зист коҳиш диҳад.

7. Тағйироти иҷтимоӣ ва фарҳангӣ. Рақамикунонӣ ба беҳтар шудани дастрасии маориф, тандурустӣ, фарҳанг ва дигар хизматрасониҳои иҷтимоӣ ба халқ мусоидат мекунад. Дар баробари ин, агар дастрасии баробар ба технологияҳои рақамӣ таъмин нашавад, ин метавонад боиси пайдоиши як навъи нави нобаробарии иҷтимоӣ гардад.

Саволе ба миён меояд, ки Тоҷикистон чунин зарфиятро дорост? Албатта, рақамсозӣ ва инноватсия дар Тоҷикистон имконпазир аст ва ҳатто фаъолона рушд мекунад. Гарчанде дар баъзе аз минтақаҳои кишвар мушкилот, аз қабили дастрасии маҳдуд ба интернети баландсуръат вуҷуд дорад, солҳои охир барои ҷорӣ кардани фанновариҳои муосир талошҳо сурат гирифтанд.

Аз ҷумла, ба роҳ мондани равзанаи онлайнӣ ҷиҳати содагардонии раванди дарёфти хизматрасониҳо фаъолона кор бурда мешавад. Ҳукумати электронӣ низ ба як ҷузъи муҳими рӯзафзун табдил ёфта, корҳо ҷиҳати ҷорӣ намудани низоми онлайнии ҳисоботи андоз, бақайдгирии соҳибкорӣ ва дигар хизматрасониҳои маъмурӣ идома доранд.

Рустамҷони Сайдуллои ҚУЗРАТЗОДА,

сардори раёсати таҳлил ва ояндабинии масъалаҳои

макроиқтисодии Маркази тадқиқоти стратегии

назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон