ТӮЙҲОИ ПУРДАБДАБА: АНЪАНА Ё РАҚОБАТ?
Дар фарҳанги тоҷик тӯй на танҳо як маросими хурсандибахш, балки рамзи пайвасти оилаҳо, эҳтиром ба анъанаҳо ва нишонаи меҳмоннавозии тоҷикона аст. Аммо дар солҳои охир, бо вуҷуди пурзӯр гардидани назорати давлатӣ, тӯйҳои тоҷикӣ аз як ҷашни одӣ ба як бори гарони молиявӣ барои оилаҳо табдил ёфтаанд. Исрофкорӣ дар тӯйҳо, ки бо хароҷоти аз ҳад зиёд ва рақобатҳои нолозим ҳамроҳ аст, як мушкили иҷтимоии нигаронкунанда дар Тоҷикистон маҳсуб меёбад.
Дар Тоҷикистон тӯйҳо аксаран бо хароҷоти бузург маълуманд. Ба ҳисоби миёна як тӯй барои 150 меҳмон (хоса дар шаҳрҳои калон) метавонад аз 100000 то 200000 сомонӣ ва ё бештар аз он харҷ дошта бошад. Ин маблағҳо барои чизҳое, ба мисли либосҳои арус, ҳалқаҳои тиллоӣ, ташкили толор, хӯрок барои меҳмонҳо ва кортежи мошинҳо, сароянда, баранда, карнаю сурнай ва ғайра сарф мешаванд. Илова бар ин, оилаи арус одатан маҷбур аст, ки барои даҳҳо меҳмон туҳфаҳои гаронбаҳо бихарад.
Ин хароҷот баъзан аз даромади солонаи оила зиёдтар аст. Барои бисёр оилаҳо, омодагӣ ба тӯй маънои қарз гирифтан аз бонкҳо ё хешовандонро дорад, ки метавонад то 15-20 сол тул кашад. Ин вазъ на танҳо ба молияи оила, балки ба саломатии равонӣ ва муносибатҳои оилавӣ низ таъсири манфӣ мерасонад.
Чаро чунин мешавад? Як сабаби асосӣ – рақобати иҷтимоӣ. Дар ҷомеаи мо тӯйҳо ба як воситаи нишон додани «обрӯ» ва «дасти пур» табдил ёфтаанд. Оилаҳо кӯшиш мекунанд, ки аз ҳамсояҳо, хешовандон ё дӯстон «кам наоянд», ки ин боиси афзоиши хароҷот мегардад. Масалан, агар як хешованд тӯйи пурдабдаба бо 200 меҳмон баргузор кунад, оилаи дигар худро маҷбур месозад, ки тӯйи боз ҳам бошукӯҳтар ташкил намояд. Ин давраи бемаънӣ боиси афзоиши қарзҳо ва фишори иҷтимоӣ мегардад.
Оқибатҳои исрофкорӣ
1. Қарз ва фақр. Як оила метавонад барои як тӯйи якрӯза 70000-100000 сомонӣ қарз гирад, ки ин барои як оилаи миёна дар Тоҷикистон маблағи бузург аст.
2. Фишори равонӣ. Омодагӣ ба тӯйҳо боиси стресс ва низоъҳои оилавӣ мегардад. Оилаи арус ва домод аксар вақт дар бораи хароҷот ва ташкили маросим баҳс мекунанд, ки метавонад ба муносибатҳои онҳо зарар расонад.
3. Талафи вақт. Тӯйҳои тоҷикӣ аксар вақт то як ҳафта давом мекунанд, ки ин на танҳо пул, балки вақти зиёдро талаб мекунад. Ин вақт метавонист барои корҳои муфидтар, ба мисли таҳсил ё рушди касбӣ, сарф шавад.
Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ҳамраъйии мардуми шарифи Тоҷикистон 8-уми июни соли 2007 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” қабул гардид. Соли 2017 Қонуни мазкур дар таҳрири нав бо номи “Дар бораи танзими ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба тасвиб расид. Ҳукумати Тоҷикистон дар солҳои охир барои коҳиш додани исрофкорӣ дар тӯйҳо чораҳо андешидааст.
Ин Қонун барои он қабул гашт, ки оилаҳоро аз қарзҳои вазнин ва фишори иҷтимоӣ наҷот диҳанд. Аммо, бо вуҷуди ин, бисёр оилаҳо ҳанӯз ҳам кӯшиш мекунанд, ки аз ин қоидаҳо сарпечӣ намоянд, то «обрӯ»-и худро нигоҳ доранд. Ин нишон медиҳад, ки тағйири анъанаҳо на танҳо ба қонунҳо, балки ба тағйири фикр ва фарҳанги ҷомеа низ вобаста аст.
Барои коҳиш додани исрофкорӣ дар тӯйҳо, мо бояд ҳамчун ҷомеа, оила ва фард якҷоя кор кунем. Дар ин ҷо зикр намудани чанд пешниҳодро бамаврид мешуморам:
1. Тағйири фарҳангӣ. Бояд дар ҷомеа таблиғ кунем, ки тӯйи одӣ низ метавонад зебо ва пур аз шодӣ бошад. Масалан, метавонем тӯйҳоро дар хона ё дар толорҳои одӣ бо шумораи ками меҳмонҳо баргузор намоем.
2. Омӯзиши молиявӣ. Оилаҳо бояд дар бораи идораи молияи худ бештар омӯзанд, то аз қарзҳои нолозим худдорӣ кунанд.
3. Нақши ҷавонон. Ҷавонон метавонанд пешқадам шаванд ва тӯйҳои одиро интихоб намоянд, ки ба онҳо имкон медиҳад пулро барои ояндаи худ, ба мисли таҳсил, манзил, хонаи истиқоматии шахсӣ, сарф кунанд.
Тӯй дар фарҳанги тоҷик бояд як ҷашни шодӣ ва пайвастани дилҳо бошад, на бори гарони молиявӣ. Исрофкорӣ дар тӯйҳо ба иқтисоди оилаҳо зарар ва ба арзишҳои маънавии мо низ таъсири манфӣ мерасонад. Барои тағйир додани ин вазъ, мо бояд аз худамон оғоз намоем – аз қабули қарорҳои оқилона ва дастгирии якдигар дар роҳи тӯйҳои одӣ ва пур аз муҳаббат. Биёед, анъанаҳои худро бо замон мутобиқ созем ва аз ояндаи беҳтари фарзандонамон фикр кунем.
Далер РАҲИМОВ,
корманди илмии Муассисаи давлатии
“Осорхонаи ҷумҳуриявии таърихию кишваршиносии
ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакии шаҳри Панҷакент”
